จันทรุปราคา ราหูอมจันทร์
“จันทรุปราคา” (Lunar Eclipse) หรือที่คนไทยโบราณเรียกว่า “ราหูอมจันทร์” เป็นปรากฏการณ์ธรรมชาติทางดาราศาสตร์ที่เกิดขึ้นเมื่อ โลกโคจรมาอยู่ระหว่างดวงอาทิตย์กับดวงจันทร์ ทำให้โลกบดบังแสงอาทิตย์ไม่ให้ส่องไปถึงดวงจันทร์ทั้งหมดหรือบางส่วน ส่งผลให้ดวงจันทร์ที่ปกติส่องสว่างด้วยแสงอาทิตย์ มืดมิดไปชั่วขณะ หรือมีสีเปลี่ยนไป
การเกิดจันทรุปราคา
จันทรุปราคาจะเกิดขึ้นได้เมื่อ:
- ดวงอาทิตย์ โลก และดวงจันทร์ โคจรมาเรียงตัวอยู่ในแนวเส้นตรงเดียวกัน (หรือเกือบจะเป็นเส้นตรง) โดยมีโลกอยู่ตรงกลาง
- ดวงจันทร์ต้องอยู่ในข้างแรม (ดวงจันทร์เต็มดวง หรือ คืนวันเพ็ญ 15 ค่ำ) ซึ่งเป็นช่วงที่ดวงจันทร์อยู่ตรงข้ามกับดวงอาทิตย์พอดี
เช่นเดียวกับสุริยุปราคา จันทรุปราคาไม่ได้เกิดขึ้นทุกเดือนเต็มดวง เนื่องจากระนาบวงโคจรของดวงจันทร์รอบโลกเอียงทำมุมประมาณ 5 องศากับระนาบวงโคจรของโลกรอบดวงอาทิตย์ (สุริยวิถี) ทำให้ส่วนใหญ่แล้ว ดวงจันทร์จะโคจรผ่านเหนือหรือใต้เงามืดของโลกไปเล็กน้อย จันทรุปราคาจึงเกิดขึ้นได้เฉพาะเมื่อทั้งสามวัตถุนี้มาเรียงตัวกันอยู่ในระนาบเดียวกันพอดี
เงาของโลก
เงาของโลกที่ทอดไปในอวกาศมี 2 ส่วนหลัก ๆ คือ:
- เงามืด (Umbra): เป็นเงาที่มืดที่สุด เกิดขึ้นเมื่อโลกบังแสงอาทิตย์จากดวงอาทิตย์ทั้งหมด หากดวงจันทร์เคลื่อนที่เข้ามาในบริเวณนี้ จะไม่ได้รับแสงอาทิตย์โดยตรง
- เงามัว (Penumbra): เป็นเงาที่ไม่มืดสนิท เกิดขึ้นเมื่อโลกบังแสงอาทิตย์เพียงบางส่วน เงาส่วนนี้จะอยู่รอบ ๆ เงามืด หากดวงจันทร์เคลื่อนที่เข้ามาในบริเวณนี้ จะได้รับแสงอาทิตย์บางส่วน
ประเภทของจันทรุปราคา
จันทรุปราคาสามารถแบ่งออกได้เป็น 3 ประเภทหลัก ๆ ขึ้นอยู่กับว่าดวงจันทร์เคลื่อนที่ผ่านเงาของโลกอย่างไร:
- จันทรุปราคาเต็มดวง (Total Lunar Eclipse):
- เกิดขึ้นเมื่อดวงจันทร์ทั้งดวงเคลื่อนที่เข้าไปอยู่ใน เงามืด (Umbra) ของโลกพอดี
- ในช่วงนี้ ดวงจันทร์จะไม่ได้รับแสงอาทิตย์โดยตรง แต่จะได้รับแสงอาทิตย์ที่กระเจิงผ่านชั้นบรรยากาศของโลก แสงสีน้ำเงินจะกระเจิงออกไปมากกว่า ส่วนแสงสีแดงจะหักเหเข้าสู่เงามืด ทำให้ดวงจันทร์ปรากฏเป็นสีส้มแดง หรือสีแดงอิฐ (ที่เรียกว่า “Blood Moon”)
- ผู้สังเกตการณ์ในซีกโลกกลางคืนที่มองเห็นดวงจันทร์ จะสามารถชมปรากฏการณ์นี้ได้ทั้งหมด
- จันทรุปราคาบางส่วน (Partial Lunar Eclipse):
- เกิดขึ้นเมื่อดวงจันทร์เคลื่อนที่ผ่านเข้าไปใน เงามืด (Umbra) ของโลกเพียงบางส่วน ทำให้มองเห็นดวงจันทร์มีลักษณะเว้าแหว่งมืดไปบางส่วน
- ส่วนที่เหลือของดวงจันทร์ยังคงได้รับแสงอาทิตย์บางส่วน
- จันทรุปราคาเงามัว (Penumbral Lunar Eclipse):
- เกิดขึ้นเมื่อดวงจันทร์เคลื่อนที่ผ่านเข้าไปใน เงามัว (Penumbra) ของโลกเท่านั้น โดยไม่ผ่านเงามืดเลย
- ดวงจันทร์ยังคงมองเห็นเต็มดวง แต่ความสว่างจะลดน้อยลงอย่างเห็นได้ชัด บางครั้งอาจสังเกตเห็นความเปลี่ยนแปลงได้ยากหากไม่ได้สังเกตการณ์อย่างละเอียด
- เป็นประเภทที่เกิดขึ้นบ่อยที่สุด แต่ก็สังเกตเห็นได้ยากที่สุดเช่นกัน
ข้อดีของจันทรุปราคา
- ปลอดภัยต่อสายตา: ไม่จำเป็นต้องใช้อุปกรณ์ป้องกันสายตาในการชมจันทรุปราคา เนื่องจากแสงที่ตกกระทบดวงตาเป็นแสงสะท้อนจากดวงจันทร์ ซึ่งมีความปลอดภัย
- ชมได้นานและกว้างขวาง: ปรากฏการณ์จันทรุปราคามักจะใช้เวลาหลายชั่วโมง และผู้ที่อยู่ในซีกโลกกลางคืนที่มองเห็นดวงจันทร์จะสามารถชมปรากฏการณ์นี้ได้ทั้งหมดพร้อมกัน
จันทรุปราคาเป็นปรากฏการณ์ทางดาราศาสตร์ที่สวยงามและน่าติดตาม เป็นโอกาสดีที่จะได้เห็นความสัมพันธ์ระหว่างดวงอาทิตย์ โลก และดวงจันทร์บนท้องฟ้าครับ