สุริยุปราคา
“สุริยุปราคา” (Solar Eclipse) หรือที่บางครั้งเรียกว่า “สุริยคราส” คือปรากฏการณ์ทางธรรมชาติทางดาราศาสตร์ที่เกิดขึ้นเมื่อ ดวงจันทร์โคจรมาอยู่ระหว่างดวงอาทิตย์กับโลก ทำให้ดวงจันทร์บดบังแสงจากดวงอาทิตย์ ไม่ให้ส่องมายังโลกในช่วงเวลาหนึ่ง พูดง่ายๆ คือ เงาของดวงจันทร์ไปตกบนโลก ทำให้ผู้ที่อยู่บนพื้นที่ที่เงานั้นทอดผ่านไป มองเห็นดวงอาทิตย์มืดมิดไปบางส่วนหรือทั้งหมด
การเกิดสุริยุปราคา
สุริยุปราคาจะเกิดขึ้นได้เมื่อ:
- ดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์ และโลก โคจรมาอยู่ในแนวเส้นตรงเดียวกัน (หรือเกือบเป็นเส้นตรง)
- ดวงจันทร์ต้องอยู่ในข้างขึ้น (เดือนดับ) หรืออยู่ในช่วงจันทร์ดับ (New Moon) ซึ่งเป็นช่วงที่ดวงจันทร์อยู่ระหว่างโลกกับดวงอาทิตย์พอดี
แม้ว่าดวงจันทร์จะโคจรรอบโลกทุกเดือน แต่สุริยุปราคาไม่ได้เกิดขึ้นทุกเดือน นั่นเป็นเพราะวงโคจรของดวงจันทร์รอบโลกนั้น เอียงทำมุมประมาณ 5 องศากับระนาบวงโคจรของโลกรอบดวงอาทิตย์ (สุริยวิถี) ทำให้ส่วนใหญ่แล้ว ดวงจันทร์จะโคจรผ่านเหนือหรือใต้ดวงอาทิตย์ไปเล็กน้อย ไม่ได้อยู่ในแนวเส้นตรงเป๊ะๆ กับโลกและดวงอาทิตย์เสมอไป สุริยุปราคาจึงเกิดขึ้นได้เฉพาะเมื่อทั้งสามวัตถุนี้มาเรียงตัวกันอยู่ในระนาบเดียวกันพอดี ซึ่งเกิดขึ้นไม่บ่อยนัก
ประเภทของสุริยุปราคา
สุริยุปราคาสามารถแบ่งออกได้เป็น 4 ประเภทหลัก ๆ ขึ้นอยู่กับว่าดวงจันทร์บดบังดวงอาทิตย์มากน้อยเพียงใด และระยะห่างของดวงจันทร์จากโลกในขณะนั้น:
- สุริยุปราคาเต็มดวง (Total Solar Eclipse):
- เกิดขึ้นเมื่อดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์หมดทั้งดวงอย่างสมบูรณ์
- ผู้สังเกตที่อยู่ในบริเวณเงามืด (Umbra) ของดวงจันทร์บนโลกจะเห็นปรากฏการณ์นี้
- ท้องฟ้าจะมืดลงคล้ายเวลากลางคืน สามารถมองเห็นดาวเคราะห์และดาวฤกษ์บางดวง รวมถึงชั้นโคโรนา (Corona) ซึ่งเป็นบรรยากาศชั้นนอกของดวงอาทิตย์ที่ปกติมองไม่เห็นได้
- เป็นปรากฏการณ์ที่หาชมได้ยากที่สุด และเกิดขึ้นในพื้นที่จำกัด
- สุริยุปราคาวงแหวน (Annular Solar Eclipse):
- เกิดขึ้นเมื่อดวงจันทร์อยู่ห่างจากโลกมากพอสมควร ทำให้ขนาดปรากฏของดวงจันทร์มีขนาดเล็กกว่าดวงอาทิตย์เล็กน้อย
- ดวงจันทร์จะบดบังตรงกลางดวงอาทิตย์ แต่ยังคงเหลือขอบดวงอาทิตย์ให้เห็นเป็นวงแหวนสว่างล้อมรอบดวงจันทร์
- ผู้สังเกตที่อยู่ในแนวของเงามืดกึ่งมืด (Antumbra) ของดวงจันทร์จะเห็นปรากฏการณ์นี้
- สุริยุปราคาบางส่วน (Partial Solar Eclipse):
- เกิดขึ้นเมื่อดวงจันทร์บดบังดวงอาทิตย์เพียงบางส่วนเท่านั้น ทำให้มองเห็นดวงอาทิตย์เว้าแหว่งคล้ายเสี้ยว
- ผู้สังเกตที่อยู่ในบริเวณเงามัว (Penumbra) ของดวงจันทร์จะเห็นปรากฏการณ์นี้
- เป็นประเภทที่พบเห็นได้บ่อยที่สุด และสามารถมองเห็นได้ในบริเวณที่กว้างกว่าแบบเต็มดวงหรือวงแหวน
- สุริยุปราคาผสม (Hybrid Solar Eclipse):
- เป็นปรากฏการณ์ที่หาชมได้ยากที่สุด โดยลักษณะของสุริยุปราคาจะเปลี่ยนไปตามความโค้งของโลก
- ในบางส่วนของแนวคราส อาจมองเห็นเป็นสุริยุปราคาเต็มดวง และในบางส่วนของแนวคราสเดียวกัน อาจมองเห็นเป็นสุริยุปราคาวงแหวน
ผลกระทบและข้อควรระวัง
- ผลกระทบทางธรรมชาติ: ในช่วงสุริยุปราคา สัตว์บางชนิดอาจสับสนคิดว่าเป็นเวลากลางคืนและกลับรัง หรือมีพฤติกรรมเปลี่ยนแปลงไป
- ผลกระทบต่อสายตา: การมองดวงอาทิตย์โดยตรงขณะเกิดสุริยุปราคาเป็น อันตรายอย่างยิ่งต่อดวงตา เพราะรังสีอัลตราไวโอเลต (UV) และอินฟราเรด (IR) จากดวงอาทิตย์ยังคงมีอยู่และสามารถทำลายจอประสาทตาได้ ทำให้ตาบอดได้ถาวรโดยไม่รู้สึกเจ็บปวดขณะมอง
- วิธีชมที่ปลอดภัย: ต้องใช้อุปกรณ์กรองแสงอาทิตย์ที่ได้มาตรฐานเท่านั้น เช่น แว่นตาสำหรับดูสุริยุปราคาโดยเฉพาะ, ฟิล์มกรองแสงชนิด Mylar, แผ่นกรองแสงของกล้องโทรทรรศน์, หรือการฉายภาพดวงอาทิตย์ผ่านกล้องโทรทรรศน์หรือกล้องรูเข็มไปยังฉากรับภาพ
สุริยุปราคาเป็นปรากฏการณ์ทางดาราศาสตร์ที่น่าทึ่งและสวยงาม แต่ก็ต้องศึกษาและชมอย่างปลอดภัยครับ